Patlıcan (Solanom melongena), insanlığın gıda ihtiyacını karşılamak üzere yetiştiriciliği yapılan en eski sebze türlerinden birisidir. Gen merkezleri olan Hindistan ve Çin’de M.Ö. 3. yy’dan beri bilindiği ortaya konulmuştur ve 1500 yıldan daha uzun süredir Asya’da kültürü yapılmaktadır. Üretim miktarı nüfus artışı ile birlikte yıldan yıla artmaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre dünyada, 2013 yılında, 1.871.382 hektar alanda, 49.495.062 ton patlıcan üretimi gerçekleşmiştir. Çin, 28.433.500 ton ile dünya patlıcan üretiminde lider konumdadır. Bu ülkeyi; Hindistan (13.444.000 ton), İran (1.354.185 ton), Mısır (1.194.115 ton), Türkiye (826.941 ton), Irak (510.918 ton) ve Endonezya (509.380) takip etmektedir. Patlıcan dünyada üretilen sebzeler içerisinde domates, biber ve hıyardan sonra dördüncü sırada yer almaktadır.
Ülkemiz, farklı iklim ve toprak şartlarına sahip olması nedeniyle birçok farklı sebze türü üretilebilmektedir. Türkiye şartlarında patlıcanın hem serada hem de açık tarlada üretimi yapılabilmektedir. Fakat iklim ve toprak isteği yanında bakım şartlarının zor olmasına bağlı olarak her üreticinin kolaylıkla tercih etmediği bir sebzedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2015 yılında ülkemizde 805.259 ton patlıcan üretilmiştir. Akdeniz, 365.637 ton ile en fazla patlıcan üretilen bölgemiz olurken, 116.629 ton ile Batı Karadeniz, 96.359 ton ile Ege, 95.650 ton ile de Güneydoğu Anadolu, Akdeniz’i izlemektedir. Antalya, Türkiye patlıcan üretiminden %20 pay alırken, Mersin, Samsun, Hatay, Muğla ve Bursa önemli patlıcan üretimi iller şeklinde sıralanmaktadır. Türkiye’de patlıcanın %31’i örtü altında yetiştirilmektedir.
Patlıcan toprak istekleri bakımından çok seçici bir bitkidir. Kil içeriği yüksek, sıkışmış ve uzun süre fazla ıslak kalan topraklarda hem kök gelişimi olumsuz etkilenir, hem de kök çürüklüğü gibi toprak kökenli birçok hastalığa çok kolay yakalanır. Derin, yumuşak, geçirgen, organik madde ve besin maddesince zengin tınlı topraklarda iyi gelişir ve tonajlı ürün verir. Patlıcan, sıcak iklim sebzesidir, soğuklardan çok etkilenir. Ilık iklimlerde sezon boyunca istediği sıcaklık 15-35 dereceler arasındadır. Bu sıcaklıkların altına düşüldüğünde veya üzerine çıkıldığında bitkiler strese girerler. Bitki bünyesinde cereyan eden birçok döngü bitkinin aleyhine olacak şekilde bozulur. Meyve büyümesi yavaşlar, meyve rengi açılır, çiçek renkleri açılır, döllenme olmaz, çiçek atımı artar. Bu noktada bitkilerin kök aktivitelerinin devam ettirileceği, kök saçak oluşumunu arttırıcı ve alabileceği formlarda bitki besin elementlerinin bitki bünyesine aldırılması çok büyük önem taşır. Suyu çok sever. Yetiştirilme devresinde düzenli sulamanın yapılması gerekir. Aksi takdirde gelişmeler yavaşlar, verim düşer ve en önemlisi meyvelerde acılaşma başlar.
Patlıcanın kültür formları birçok biyotik ve abiyotik strese karşı hassasiyet göstermekte, bu durum üreticilere verim kaybı olarak yansımaktadır. Biyotik streslerden Fusarium ve Verticillium, abiyotik streslerden ise tuzluluk, kuraklık ve düşük sıcaklık bitkinin büyümesi ve gelişmesini etkileyen en önemli faktörlerdendir. Bunun dışında bakteriyel solgunluk, nematod, meyve ve sap kurdu, patates böceği de ülkemizde çok yoğun olmasa da yetiştiriciliğinin yapıldığı diğer ülkelerde önemli verim kayıplarına neden olabilmektedir. Klasik ıslah yöntemleri kullanılarak söz konusu bu stres faktörlerine karşı dayanıklılığın sağlanması bakımından pek fazla ilerleme sağlanamamıştır. Bu nedenle biyoteknolojik çalışmalar klasik ıslah çalışmalarına entegre edilmiştir.
Dünya patlıcan ticaretine baktığımızda, İspanya’nın en fazla patlıcan ihraç ettiği görülmektedir. 134.200 ton patlıcan ihracatını yapan İspanya, bu ihracat karşılığında 182.597.000 dolar gelir elde etmektedir. Meksika, Hollanda, Ürdün, ABD ve İran diğer önemli patlıcan ihracatçısı ülkelerdir. Patlıcan ithalatında ise ABD, 66.190 ton ile liderdir. Bu ithalat karşılığında 70.1666 bin dolar ödeyen ABD’yi, Fransa, Almanya, Rusya, Kanada ve İngiltere takip etmektedir. Türkiye, yıllara göre değişmekle birlikte ortalama 20 bin ton patlıcan ihraç etmektedir. 2015 yılında, 20.419 ton patlıcan ihraç eden ülkemiz, 12.923.470 dolar gelir sağlamıştır. Türkiye’nin en fazla patlıcan ihraç ettiği ülkeler; Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Hollanda, Romanya, Rusya ve Belçika’dır.
Dünya’da yıllara göre patlıcan ekim alanı ve üretim
Yıllar Ekim Alanı (ha) Üretim (ton)
1990 836.861 11.359.116
1995 1.115.723 18.256.618
2000 1.528.238 27.409.763
2005 1.826.516 32.075.890
2010 1.722.863 44.282.875
2011 1.770.196 45.625.285
2012 1.826.417 47.798.690
2013 1.871.382 49.495.062
Kaynak: FAO
--------------------------------------------------------------------------
Ülkelere göre patlıcan ekim alanı ve üretim (2013)
Ülkeler Ekim Alanı (ha) Üretim (ton)
Çin 786.810 28.433.500
Hindistan 722.000 13.444.000
İran 42.548 1.354.185
Mısır 42.869 1.194.115
Türkiye 26.597 826.941
Irak 23.564 510.918
Endonezya 46.400 509.380
Kaynak: FAO
-----------------------------------------------------------------------------
Türkiye’de yıllara göre patlıcan üretimi
Yıllar Üretim (ton)
1990 735.000
1995 750.000
2000 924.000
2005 930.000
2010 846.998
2011 821.700
2012 799.285
2013 826.941
2014 827.380
2015 805.259
Kaynak: TÜİK
-----------------------------------------------------------------------
Bölgelere göre patlıcan üretimi (2015)
Bölgeler Ekilen Alan (da) Üretim (ton)
Kuzeydoğu Anadolu 2.807 3.960
Ortadoğu Anadolu 6.980 13.921
Güneydoğu Anadolu 34.984 95.650
İstanbul 523 809
Batı Marmara 14.660 34.817
Ege 32.624 96.359
Doğu Marmara 16.257 45.086
Batı Anadolu 6.673 19.035
Akdeniz 73.496 365.637
Orta Anadolu 4.534 10.466
Batı Karadeniz 38.586 116.629
Doğu Karadeniz 2.086 2.890
Kaynak: TÜİK
-----------------------------------------------------------------------------------------
İllere göre patlıcan üretimi (2015)
İller Üretim (ton)
Antalya 160.999
Mersin 112.842
Samsun 87.274
Hatay 47.456
Muğla 33.205
Bursa 32.144
Adana 29.920
Gaziantep 29.555
Balıkesir 25.909
Şanlıurfa 24.769
İzmir 23.035
Diyarbakır 20.256
Kaynak: TÜİK
--------------------------------------------------------------------
Örtü altı patlıcan üretimi (2015)
Üretim (ton)
Alçak Tünel 6.172
Cam Sera 83.282
Plastik Sera 85.716
Yüksek Tünel 75.141
Kaynak: TÜİK
--------------------------------------------------------------------
Ülkelere göre patlıcan ihracatı (2013)
Ülkeler Miktar (ton) Değer (dolar)
İspanya 134.200 182.597.000
Meksika 56.999 52.937.000
Hollanda 45.292 82.420.000
Ürdün 24.701 14.012.000
ABD 19.185 24.713.000
İran 17.674 13.405.000
Kaynak: FAO
--------------------------------------------------------------------------
Ülkelere göre patlıcan ithalatı (2013)
Ülkeler Miktar (ton) Değer (dolar)
ABD 66.190 70.166.000
Fransa 49.691 69.432.000
Almanya 38.427 67.806.000
Rusya 29.148 50.364.000
Kanada 24.346 28.384.000
İngiltere 21.406 41.318.000
Kaynak: FAO
--------------------------------------------------------------------------
Türkiye’nin yıllara göre patlıcan ihracatı
Yıllar Miktar (ton) Değer (dolar)
2000 3.663 1.953.407
2005 6.114 5.658.833
2010 9.618 8.660.255
2011 10.244 9.310.308
2012 11.420 9.419.247
2013 13.405 13.069.114
2014 20.144 13.953.938
2015 20.419 12.923.470
Kaynak: TÜİK
--------------------------------------------------------------------------------
